teens menu 2
Τι είναι η απώλεια;

Ο όρος απώλεια αναφέρεται στο θάνατο ενός αγαπημένου ή στενού ανθρώπου, αλλά δεν περιορίζεται μόνο σε αυτό. Απώλεια μπορεί να θεωρηθεί και η μόνιμη βλάβη, η αναπηρία ή η αλλαγή μίας κατάστασης όπως τη γνώριζε το άτομο.

Η απώλεια ενός αγαπημένου ατόμου μπορεί να αποτελέσει ένα από τα πιο ψυχοφθόρα βιώματα για τον άνθρωπο και κατά τον Ίρβιν Γιάλομ, ένας από τους μεγαλύτερους υπαρξιστές, ο θάνατος αποτελεί τη θεμελιώδη πηγή του άγχους (1980). Την απώλεια συνήθως συνοδεύουν αρνητικά και επώδυνα συναισθήματα από τα οποία μπορεί να θεωρήσει κανείς ότι δεν πρόκειται να απαλλαγεί.

Τι είναι το πένθος;

Το πένθος ορίζεται ως η αντίδραση του ατόμου στην απώλεια. Η διάρκεια και η έκφραση του «φυσιολογικού» πένθους ποικίλλει σημαντικά. Συνήθως, όσο μεγαλύτερη είναι η απώλεια τόσο μεγαλύτερη είναι και η ένταση του πένθους. Όλοι οι άνθρωποι θα βιώσουμε απώλειες κατά τη διάρκεια της ζωής μας, με ξεχωριστό τρόπο όμως ο καθένας μας. Δεν υπάρχει σωστός ή λανθασμένος τρόπος για να αντιμετωπίσει κανείς την απώλεια και το πένθος. Παρ' όλα αυτά, υπάρχουν ορισμένοι «φυσιολογικοί» τρόποι διαχείρισης του πένθους που επιτρέπουν στον άνθρωπο να προχωρήσει στη ζωή του.

Ο τρόπος που διαχειρίζεται κανείς την απώλεια εξαρτάται από διάφορους παράγοντες, όπως είναι: η σχέση με τον θανόντα, η ηλικία και ο τρόπος που πέθανε το άτομο, το είδος της απώλειας, εάν ο θάνατος προήλθε από κάποια χρόνια πάθηση ή εάν ήταν απρόσμενος, εάν το άτομο υπέφερε ή όχι.

Εκτός αυτών, τα χαρακτηριστικά του ατόμου συμβάλλουν τα μέγιστα στη διαχείριση του πένθους. Ορισμένα απ' αυτά είναι: η προσωπικότητα του ατόμου, το περιβάλλον του, η πίστη/ θρησκεία, οι μηχανισμοί άμυνας που διαθέτει και οι εμπειρίες της ζωής του.

Το πένθος χρειάζεται χρόνο για να αποδράμει και αυτό συμβαίνει σταδιακά. Ορισμένοι άνθρωποι νιώθουν καλύτερα μετά από ορισμένους μήνες, ενώ άλλοι χρειάζονται χρόνια για να αισθανθούν καλύτερα.

Υπάρχουν στάδια πένθους;

Όσον αφορά στα στάδια πένθους, σημειώνονται πολλές και διαφορετικές προσεγγίσεις. Μία από τις πιο γνωστές αναπτύχθηκε το 1969, από την Ψυχίατρο Elisabeth Kübler-Ross. Το μοντέλο της Kübler-Ross είχε αναπτυχθεί αρχικά για να περιγράψει τα στάδια που περνούσαν ασθενείς με νόσο τελικού σταδίου μέχρι να αποδεχθούν την ασθένειά τους. Με την πάροδο του χρόνου, το μοντέλο γενικεύτηκε και χρησιμοποιείται ευρέως για την περιγραφή φυσιολογικών ψυχικών αντιδράσεων του ατόμου στην προσπάθειά του να νοηματοδοτήσει την απώλεια:

Άρνηση και σοκ: «Αποκλείεται να συμβαίνει αυτό σε μένα», «Δεν είναι δυνατόν, θα γίνει οπωσδήποτε καλά»

Θυμός: «Είναι άδικο. Γιατί σε μένα;»

Διαπραγμάτευση: «Θέε μου, κάνε τον καλά και ορκίζομαι ότι...»

Κατάθλιψη: «Είμαι πολύ λυπημένος. Δεν έχω διάθεση να κάνω τίποτα»

Αποδοχή: «Αποδέχομαι αυτό που έχει συμβεί»

Τα άτομα μπορούν να βιώσουν ορισμένα ή και όλα τα πιο πάνω στάδια, χωρίς συγκεκριμένη σειρά. Ενώ πολλές φορές μπορεί κανείς να περάσει από ένα στάδιο αρκετές φορές προτού καταλήξει στην αποδοχή, ωστόσο η ίδια η συγγραφέας, το 2005 ανέφερε ότι τα πιο πάνω αποτελούν αντίδραση στο πένθος -που πολλοί άνθρωποι μπορεί να έχουν- αλλά δεν υπάρχει μία τυπική απάντηση στην απώλεια, όπως δεν υπάρχει τυπική απώλεια. Το πένθος είναι κάτι το ξεχωριστό όπως και οι ζωές μας.

Σύμφωνα με τον J. William Worden, Καθηγητή Ψυχολογίας της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου του Harvard (1991), το πένθος ορίζεται ως «η προσαρμογή στο γεγονός της απώλειας». Ο Worden ανέπτυξε το δικό του μοντέλο, το οποίο ονόμασε «Τα καθήκοντα του θρήνου», θεωρώντας το πένθος ως μία δουλειά, η οποία απαιτεί δέσμευση και ενεργή συμμετοχή από την πλευρά του ανθρώπου που θρηνεί. Ο χρόνος, σύμφωνα με τον ίδιο, δεν γιατρεύει από μόνος του όλες τις πληγές.

Τα καθήκοντα αποτελούνται από τα εξής:

1. Αποδοχή της πραγματικότητας της απώλειας

2. Επεξεργασία του πόνου που φέρνει η θλίψη

3. Προσαρμογή σ' ένα περιβάλλον όπου ο θανών απουσιάζει

4. Συναισθηματική επανατοποθέτηση του θανόντος και η συνέχεια στη ζωή

Το μοντέλο του Worden, το οποίο επικεντρώνεται στα «καθήκοντα», προσφέρει ένα πλαίσιο κινήτρων προκειμένου το άτομο να επεξεργαστεί το πένθος του. Επίσης, αυτό το μοντέλο αναγνωρίζει ότι, αν και η σχέση με τον νεκρό αλλάζει, παραμένει όμως πάντα ένα είδος σχέσης, δεν «λύνεται» πλήρως και δεν «λήγει».

Διαχείριση πένθους

Το πένθος, όπως προαναφέρθηκε, αποτελεί μία προσωπική εμπειρία. Κάθε άτομο βρίσκει διαφορετικούς τρόπους να επεξεργαστεί τη δυσάρεστη αυτή κατάσταση. Δεν υπάρχει συγκεκριμένος τρόπος αποφυγής των δυσάρεστων συναισθημάτων, αλλά ορισμένοι αποτελεσματικοί τρόποι είναι οι εξής:

Έκφραση Συναισθημάτων

Η έκφραση συναισθημάτων, μετά από μία απώλεια, αποτελεί ένα απο τα πιο ζωτικά βήματα στη διαχείριση του πένθους. Είναι σημαντικό το άτομο να προσπαθεί να εκφράζει με ειλικρίνεια το πώς αισθάνεται σχετικά με την απώλεια. Μπορεί τα συναισθήματα να είναι επώδυνα, τις πλείστες φορές, αλλά η απώθησή τους δεν είναι ποτέ αποδοτική. Κανείς δεν μπορεί να αποφεύγει τα δυσάρεστα συναισθήματα για πάντα. Το μόνο που μπορεί να επιτύχει με αυτό τον τρόπο είναι να παρατείνει τη διαδικασία του πένθους και να προκαλέσει δυσάρεστες επιπλοκές.

Η αποδοχή και η συζήτηση των συναισθημάτων αποτελεί μέρος της διαδικασίας και πολλές φορές προσφέρει ανακούφιση στο άτομο, καθώς με αυτό τον τρόπο μοιράζεται το βάρος που αισθάνεται με τον συνομιλητή του. Η έκφραση συναισθημάτων μπορεί να γίνει και γραπτώς, δηλαδή το άτομο μπορεί να κρατά ημερολόγιο συναισθημάτων και να καταγράφει τις σκέψεις και τα συναισθήματά του σε καθημερινή βάση ή όποτε νιώθει την ανάγκη.

Αποδοχή Βοήθειας

Ένας από τους πιο σημαντικούς παράγοντες κατά τη διαχείριση της απώλειας είναι η υποστήριξη από τα αγαπημένα μας άτομα. Πολλές φορές οι άνθρωποι γύρω μας δεν γνωρίζουν πώς να βοηθήσουν κάποιο άτομο που πενθεί. Εξηγήστε τι πραγματικά χρειάζεστε και δεχθείτε τη στήριξή τους. Δεν χρειάζεται να κουβαλάτε το βάρος μόνοι σας.

Φροντίδα Εαυτού

Ο πενθών δεν πρέπει να αμελεί τον εαυτό του, όσο δύσκολο κι αν είναι κατά περιόδους. Η ψυχή και το σώμα είναι αλληλένδετα, επομένως, όταν το άτομο είναι καλά σωματικά, αυτό έχει ως άμεσο αντίκτυπο στην ψυχική του κατάσταση. Το  άτομο πρέπει να τρέφεται σωστά, να γυμνάζεται και να κοιμάται αρκετές ώρες. Μην ξεχνάτε ότι πολλές φορές υπάρχουν άτομα που εξαρτώνται από εσάς.

 

Ελίνα Δημητριάδου MSc

Ψυχολόγος Υγείας, Ψυχοθεραπεύτρια

 

Βιβλιογραφία:

  • Kubler-Ross, E. (1969). On Death and Dying: What the Dying Have to Teach Doctors, Nurses, Clergy and Their Own Families. New York: Scribner
  • Kubler-Ross, E. & Kessler, D. (2005). On Grief and Grieving: Finding the Meaning of Grief Through the Five Stages of Loss. New York: Scribner
  • Yalom, I. (1980). Existential Psychotherapy. New York: Basic Books
  • Worden, J.W. (1991). Grief counselling and grief therapy: A handbook for the mental health practitioner, 2nd edition. New York: Springer